Anabledd dysgu

Rhagwelir y bydd y boblogaeth o Bobl ag Anabledd Dysgu yng Ngorllewin Cymru yn aros yn gymharol sefydlog. Fodd bynnag, mae'r amcanestyniadau'n awgrymu y disgwylir i nifer y bobl sy'n cael diagnosis o anableddau dysgu difrifol neu ddwys a lluosog gynyddu 1.8% bob blwyddyn. Disgwylir i nifer y bobl hŷn ag anabledd dysgu gynyddu.

Yn aml, mae gan Bobl ag Anabledd Dysgu ddiagnosis ychwanegol a/neu gyflyrau sy'n cyd-fynd â'i gilydd megis: awtistiaeth; anableddau corfforol; nam ar y synhwyrau a chyfathrebu. Maent yn fwy tebygol o brofi iechyd corfforol a meddyliol gwaeth ac aml-forbidrwydd, sy'n aml yn gysylltiedig â deiet gwael, lefelau isel o weithgarwch corfforol, ysmygu, defnyddio alcohol ac anawsterau o ran cael gafael ar wasanaethau iechyd ataliol.

Drwy'r Bartneriaeth Gwella Bywydau Ranbarthol, mae Pobl ag Anabledd Dysgu wedi gweithio gyda phartneriaid i ddatblygu Siarter Gorllewin Cymru – rhestr syml o'r pethau y maent yn eu disgwyl, ac sydd eu hangen arnynt, i fyw bywydau boddhaus, a gefnogir gan Lywodraeth Cymru; Cynghorau Sir Caerfyrddin, Ceredigion a Sir Benfro, Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ac amrywiaeth o sefydliadau cymunedol a'r trydydd sector.

• Yn 2020 amcangyfrifwyd bod 1,206 o bobl 0-17 oed ag anhawster dysgu cymedrol yn Sir Gâr, 770 yn Sir Benfro, a 395 yng Ngheredigion.
• Yn 2020 amcangyfrifwyd bod 68 o bobl 0-17 oed ag anhawster dysgu dwys a lluosog yn Sir Gâr, 43 yn Sir Benfro, a 22 yng Ngheredigion.
• Yn 2020 amcangyfrifwyd bod 241 o bobl 0-17 oed ag anhawster dysgu difrifol yn Sir Gâr, 154 yn Sir Benfro, a 79 yng Ngheredigion.
• Yn 2018 amcangyfrifwyd bod 2,006 o bobl ar gofrestr anableddau dysgu’r Fframwaith Ansawdd a Chanlyniadau yn rhanbarth Gorllewin Cymru.

I ddarparu asesiad o’r gwasanaethau presennol a phennu’r bylchau a’r meysydd i’w gwella, ymgymerwyd â nifer o ymgysylltiadau, trwy gyfweliadau a gweithdai a oedd yn casglu barn Pobl ag Anabledd Dysgu a’r rhai sy’n darparu eu gofal. Mae'r grwpiau hyn yn cynnwys:

• Defnyddwyr Gwasanaethau: Fe ymgysylltwyd â'r gymuned Anableddau Dysgu trwy weithdai ac ymatebion gan aelodau o'r Dream Team. Mae'r Dream Team yn bennaf yn cynnwys pobl ag Anableddau Dysgu cymedrol ac yn tueddu i fod yn fwy annibynnol. Yn ogystal, gwahoddwyd rhieni a gofalwyr sy’n ymwneud â chymorth a gofalu am bobl ag anableddau dysgu ag anghenion mwy cymhleth i roi eu barn ar eu rhan.
• Darparwyr gwasanaeth: Barn o ystod o wahanol arbenigeddau, gwasanaethau, a chyrff comisiynu ar draws y tri awdurdod lleol

Mae gweithgarwch ymgysylltu â Phobl ag Anableddau Dysgu a’r rhai sy’n darparu gofal a chymorth wedi dangos, er bod cryn dipyn o waith i’w wneud, bod gwersi a ddysgwyd o’r Asesiad Anghenion Poblogaeth blaenorol yn 2017 wedi arwain at sawl gwelliant a datblygiad yn y dull o gefnogi Pobl ag Anableddau Dysgu, sy’n cynnwys datblygu a gweithredu y Siarter Anableddau Dysgu a gwaith y Dream Team.

Mae ystod o wasanaethau cymorth a gofal ar gael ar draws y rhanbarth i gefnogi oedolion ag anableddau dysgu i fyw bywydau llawn yn y gymuned.

1. ‘Newid mewn Gweithredu’: Cydgynhyrchu a Chynnwys

Yn dilyn Asesiad o Anghenion y Boblogaeth 2015, mae sylw penodol wedi cael ei roi ar ddatblygu ethos o gydgynyrchu. Mae'r gwasanaethau gofal a chymorth wedi anelu at gynnwys pobl ag anableddau dysgu ym mhob agwedd ar y cynlluniau darparu gofal a chymorth yng Ngorllewin Cymru. Mae'r gwaith o ganolbwyntio ar gydgynhyrchu wedi arwain at bresenoldeb defnyddwyr gwasanaeth ar bwyllgorau megis y RILP a ffurfio’r ‘Dream Team’ a llunio Siarter Anableddau Dysgu Gorllewin Cymru.

2. Gwaith presennol a mentrau pwysig yn Rhanbarth Gorllewin Cymru

Ar y cyd â'r siarter anableddau dysgu a'r dull cydgynhyrchu, mae nifer o fentrau eraill wedi'u rhoi ar waith. Mae'r prosiectau hyn wedi cael buddsoddiad cyfalaf ac maent i gyd wedi'u cynllunio i fynd i'r afael â'r bylchau a'r anghenion amrywiol a amlinellwyd gan Asesiad o Anghenion y Boblogaeth blaenorol. Bwriad y mentrau hyn yw sicrhau bod lleisiau dinasyddion yn cael eu clywed/gwrando arnynt a sicrhau bod dinasyddion yn gallu cyrchu’r wybodaeth gywir, pan fo’i hangen, yn y ffordd y maent ei heisiau a’i defnyddio i reoli a gwella eu llesiant.

• 2.1 Hyrwyddwyr Gwiriad Iechyd

  Pobl ag anableddau dysgu yn cefnogi eu cyfoedion i gael Gwiriadau Iechyd Blynyddol a thrwy hynny leihau anghydraddoldebau iechyd cyffredin.

• 2.2 Apiau tech

  Cyd-gynhyrchu atebion digidol hygyrch i systemau papur fel Pasbortau Iechyd a Chynlluniau Gofal a mynediad at gymorth ar-lein arall, megis gwybodaeth teithio.

• 2.3 Prosiect Dychweliad a Dilyniant

  Tîm rhithwir yn adolygu lleoliadau gofal preswyl i ddatblygu dewisiadau amgen priodol i ofal sefydliadol hirdymor yn unol ag anghenion unigol a aseswyd.

• 2.4 Prosiect hyfforddiant a chyflogaeth anableddau dysgu rhanbarthol

  Cymorth i fynd i'r afael â chyfleoedd cyfyngedig i bobl ag anableddau dysgu i gymryd rhan mewn gwaith gwirfoddol neu gyflogedig fel y nodir yn y Strategaethau anableddau dysgu ar draws y rhanbarth, trwy ehangu cynllun peilot llwyddiannus yn Sir Benfro.

• 2.5 Cyfeillion ymarfer

  Gwella iechyd a llesiant oedolion ag anabledd dysgu a’u rhieni/gofalwyr, trwy ddatblygu ystod o grwpiau ymarfer a gweithgaredd â chymorth.

• 2.6 Llety â chymorth

  Gwella mynediad at lety â chymorth drwy wella polisïau, systemau, prosesau ac ymgysylltu â phartneriaid Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig (LCC).

• 2.7 Trawsnewid cyfleoedd dydd

  Rhaglen ymgysylltu i ddatblygu model o gyfleoedd dydd yn y dyfodol. Mae'r rhaglen hon wedi'i hanelu at drawsnewid cyfleoedd dydd trwy ddatblygu modelau darparu eraill a threialu ffyrdd newydd o weithio.

• 2.8 Yn ein hanterth

  Datblygu partneriaethau, lledaenu gwybodaeth, rhannu profiadau, darparu mecanweithiau i sicrhau bod lleisiau pobl hŷn ag anableddau dysgu yn cael eu clywed ac yn cael ymateb.

• 2.9 Gwasanaeth Ymyriadau Ymddygiad Cadarnhaol Caerfyrddin

  Gwasanaethau lleol sy'n cefnogi pobl ag anableddau dysgu a'u teuluoedd, i leihau achosion o ymddygiad heriol yr adroddir amdanynt, nifer y lleoliadau sy'n methu a chost uchel lleoliadau y tu allan i'r sir.

• 2.10 Cronfa Arloesi Anableddau Dysgu

  Cyfleoedd i dreialu modelau darparu gwasanaeth amgen i gefnogi a grymuso'r rhai ag anableddau dysgu trwy dreialu gwasanaethau arloesol a chyd-gynhyrchu sy'n llenwi bylchau yn y ddarpariaeth.

3. Gwasanaethau Gofal a Chymorth Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda

Ar draws Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, mae yna drefniant o wasanaethau ac arbenigwyr sy’n helpu i ofalu a chefnogi pobl ag anableddau dysgu, gan gynnwys: Seiciatreg ymgynghorol, seicoleg, nyrsio cymunedol, Therapi Iaith a Lleferydd, Therapi Galwedigaethol a Ffisiotherapi. Yn ogystal, mae nifer o wasanaethau ar gael yn benodol i’r gymuned anableddau dysgu ar draws Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda i helpu i sicrhau bod pobl ag anableddau dysgu yn gallu cael gafael ar y gwasanaethau a’r gofal sydd eu hangen arnynt a lleihau unrhyw anghydraddoldebau iechyd. Mae'r rhain yn cynnwys:

• 3.1 Gwasanaeth Tîm Cymunedol Anableddau Dysgu (CTLD)

  Mae pedwar gwasanaeth Tîm Cymunedol Anableddau Dysgu ar draws ardal Hywel Dda. Mae'r timau yn gweithio gyda'i gilydd ac yn cynnwys nyrsys anabledd dysgu; therapyddion galwedigaethol; ffisiotherapyddion; therapyddion lleferydd ac iaith; seicolegwyr; seiciatryddion; ymarferwyr ymddygiad; a gweithwyr cymdeithasol. Mae'r timau hefyd yn gweithio yn y gymuned yn cefnogi gofal sylfaenol, meddygon teulu a darparwyr preifat, gan gynnwys cleientiaid mewn byw â chymorth ac unedau preswyl, ynghyd â chefnogi unigolion sy'n byw ar eu pen eu hunain. Mae'r timau hefyd yn rhoi cymorth i ofalwyr, teuluoedd a gwasanaethau dydd.

• 3.2 Gwasanaeth Cyswllt Iechyd Anabledd Dysgu i oedolion a phlant

  Mae'r Gwasanaeth Cyswllt Iechyd Anabledd Dysgu yn cael ei gynnig i oedolion a phlant ag anableddau dysgu sy'n cael triniaeth ysbyty, neu sydd ar fin cael triniaeth ysbyty, ac efallai y bydd angen cyngor a chymorth arnynt.

  • Rhoi hyfforddiant i staff am anghenion pobl ag anabledd dysgu.
  • Rhoi cyngor ar ddilyn y llwybr anableddau dysgu a defnyddio’r ‘Care Bundle’
  • Cydgysylltu â staff yr ysbyty i sicrhau bod addasiadau rhesymol ar waith
  • Rhoi cyngor a chymorth i unigolion a'u gofalwyr yn ystod eu cyfnod yn yr ysbyty.
  • Rhoi cymorth i hwyluso cyfathrebu rhwng y claf, gofalwyr a staff yr ysbyty
• 3.3 Clinig Anawsterau Dysgu Dwys a Lluosog/Anghenion Iechyd Cymhleth

  Mae clinig newydd ar fin cael ei gomisiynu. Nod y clinig anawsterau dysgu dwys a lluosog/anghenion iechyd cymhleth yw sicrhau bod pobl ag anableddau dysgu dwys a lluosog yn cael mynediad at gymorth iechyd cyson o ansawdd uchel gan y Gwasanaeth Anableddau Dysgu. Mae unigolion yn cael eu hadnabod gan aelodau o'r CTLD a'u cyfeirio at y Llwybr PMLD.

  Nodau ac amcanion y clinig yw:

  • Nodi unigolion y mae angen nifer o weithwyr iechyd sy'n arbenigo mewn anableddau dysgu arnynt
  • Cwblhau asesiadau ac adolygiadau cydlynol mewn clinig
  • Cwblhau cynllun gofal tîm amlddisgyblaethol i ddiwallu anghenion cymhleth a'i rannu ag uned arbenigol/gofalwyr/teuluoedd
  • Nodi ymyriadau sydd eu hangen ac anghenion hyfforddi gofalwyr/teuluoedd
  • Cyfeirio at weithwyr proffesiynol eraill yn ôl yr angen
• 3.4 Tîm Cymorth Dwys Anabledd Dysgu (LDIST)

  Mae'r Tîm Cymorth Dwys Anabledd Dysgu (LDIST) yn gynllun peilot. Mae'r LDIST yn cynnwys nyrsys anableddau dysgu ac iechyd meddwl a gweithwyr cymorth gofal iechyd i ddarparu cymorth dwys neu ychwanegol i oedolion ag anableddau dysgu yn ystod cyfnod o angen. Mae cymorth ar gael am gyfnod cyfyngedig i helpu i reoli neu oresgyn mater, problem neu newid penodol. Gall y gefnogaeth gynnwys cyngor dros y ffôn, yn unigol, mewn grwpiau, trwy ddulliau arsylwi, asesiadau, trwy gefnogaeth uniongyrchol, triniaeth tymor byr, hyfforddiant i ofalwyr neu drwy gyfarfodydd. Mae'r LDIST yn gweithio'n agos ochr yn ochr â CLDT ac yn darparu cymorth sy'n gofyn am lefel uwch o fewnbwn am gyfnod byr â phenodol. Mae’r LDIST wedi’i leoli yn y gymuned, yn cefnogi pobl ag anableddau dysgu/eu teuluoedd neu eu darparwyr gofal lle maent fel arfer yn byw i barhau i ddarparu gofal dros y tymor hwy.

Mae’r opsiynau gofal a chymorth penodol yn amrywio ar draws yr Awdurdodau Lleol gwahanol, ac mae manylion penodol ar gael gan y canlynol: Gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd Sir Gaerfyrddin, Pobl yn Gyntaf Sir Benfro a Thîm Cymunedol Ceredigion ar gyfer pobl ag Anabledd.

Ymdrinnir â’r prif fylchau ac anghenion a nodir yn y bennod gan 6 phrif thema, y mae rhai ohonynt hefyd yn gyffredin i grwpiau poblogaeth eraill:

• Gwell Cyfathrebu
• Gwell Mynediad, Cefnogaeth a Chynllunio o ran Gofal Pobl
• Gwell Hyfforddiant ac Addysg i Bawb
• Newidiadau i'r modd y rheolir Lleoliadau a Llety
• Gwella'r modd y Rheolir y Pontio rhwng Gwasanaethau ac Arbenigeddau
• Gwell Gwasanaethau ac Addysg i Blant a Phobl Ifanc ag Anableddau Dysgu a'u teuluoedd.

Plant a phobl ifanc

Cafodd y meysydd canlynol eu nodi o ran gwasanaethau a darpariaeth ar gyfer plant a phobl ifanc ag anableddau dysgu. Roedd y rhain yn cynnwys:

• Angen canolbwyntio ar blant ag anabledd dysgu i sicrhau eu bod yn cael y cymorth sydd ei angen
• Gweithredu'r Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol
• Angen darparu hyfforddiant a chefnogaeth arbenigol i ofalwyr maeth sy'n gofalu am blant ag anableddau dysgu
• Sicrhau bod rhieni plant a phobl ifanc ag anableddau dysgu yn gallu cael mynediad at wybodaeth, cyngor a chymorth os oes angen
• Mae angen strategaeth gyffredinol a chysylltiadau gwell rhwng iechyd, addysg, gofal cymdeithasol plant ac oedolion i sicrhau bod ffordd gydgysylltiedig o ddiwallu anghenion gofal a chymorth plant a phobl ifanc.

Mae Coronafeirws wedi cael effaith ddwys barhaus ar Bobl ag Anableddau Dysgu yng Nghymru. Yn ôl Cam 2 astudiaeth Anabledd Cymru 2021, yn ystod y pandemig talodd bron i 30% o Bobl ag Anableddau Dysgu am wasanaeth taliad uniongyrchol nad oeddent yn ei dderbyn ac roedd gan tua 70% o Bobl ag Anabledd Dysgu gyfyngiadau ar ymwelwyr [1]. Mae Pobl ag Anableddau Dysgu yn dibynnu ar gysylltiad â'u meddyg teulu, nyrs gymunedol neu anabledd dysgu a/neu weithiwr cymdeithasol i gynnal eu hiechyd a'u llesiant. Yn ystod y pandemig, cafodd Pobl ag Anableddau Dysgu fwy o anhawster i gael mynediad at feddygon teulu, gweithwyr cymdeithasol a gwasanaethau dydd / cymunedol, gan arwain at fwy o ynysu cymdeithasol, effaith negyddol ar eu hiechyd meddwl, iechyd a llesiant cyffredinol a mwy o straen ar eu gofalwyr a’u rhwydwaith cymorth.

Dengys adroddiad, a gyhoeddwyd ym mis Chwefror 2021 gan Welliant Cymru, fod Pobl ag Anableddau Dysgu yng Nghymru 3 i 6 gwaith yn fwy tebygol o farw o’r Coronafeirws na gweddill y boblogaeth, oherwydd anghydraddoldebau iechyd cynhenid.

“Mae'r adroddiad hwn yn ddarn hanfodol o waith parhaus i dynnu sylw at yr anghydraddoldebau iechyd yr ydym yn eu canfod yn aml ymhlith pobl ag anableddau dysgu. Mae'r adroddiad hwn yn hanfodol bwysig i gynnal y ffocws ar wella bywydau pobl ag anableddau dysgu heddiw ac yn y dyfodol.”

Mae’r pandemig wedi effeithio ar y gwaith o weithredu’r gwelliannau parhaus sydd wedi’u cynllunio ar gyfer gwasanaethau Anableddau Dysgu yn y rhanbarth, gan gynnwys rhaglen gyfeillio rhwng Anawsterau Dysgu Dwys a Lluosog ac aelodau’r Dream Team.