Anabledd Dysgu ac Awtistiaeth

Trosolwg a negeseuon allweddol

Mae sawl ffordd y gellir diffinio’r term ‘anabledd dysgu’, ond at ddibenion yr asesiad hwn, diffinnir anabledd dysgu fel:

• Gallu sylweddol lai i ddeall gwybodaeth newydd neu gymhleth ac i ddysgu sgiliau newydd (nam ar ddeallusrwydd)
• Gallu llai i ymdopi’n annibynnol (nam ar weithredu cymdeithasol); neu
• Mae’r rhain yn bresennol yn ystod plentyndod ac yn cael effaith barhaus ar ddatblygiad.

Mae’r ffordd mae anghenion pobl ag Anabledd Dysgu’n cael eu diwallu wedi newid dros yr ugain mlynedd diwethaf. Mae pobl a fyddai wedi cael eu rhoi mewn sefydliad yn y gorffennol yn cael eu cynorthwyo fwyfwy i fyw yn eu cymunedau. Mae gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd â’r trydydd sector yn cydweithredu i sicrhau’r annibyniaeth a photensial mwyaf posibl i’r rheiny sy’n defnyddio ein gwasanaethau.

Er nad yw awtistiaeth yn anabledd dysgu mae wedi cael ei chynnwys yn yr adran hon gan fod gwasanaethau i bobl sydd ar y sbectrwm yn cael eu darparu fel arfer gan dimau anabledd dysgu neu dimau iechyd meddwl cymunedol ac mae canllawiau NICE (2008, 2012) yn darparu safonau ar gyfer darpariaeth gwasanaethau.

Demograffeg a thueddiadau

• Yn 2015 amcangyfrifwyd bod 1,483 o bobl hŷn na 18 oed ag anabledd dysgu cymedrol neu ddifrifol yn rhanbarth Gorllewin Cymru.

• Sir Gaerfyrddin: 713
  Ceredigion: 305
  Sir Benfro: 465

Demograffeg a thueddiadau

Disgwylir cynnydd sylweddol yn nifer y bobl 65 oed a hŷn ag anabledd dysgu.

Demograffeg a thueddiadau

Anhwylder datblygiadol treiddiol yw awtistiaeth a chredir ei fod yn effeithio ar 1 o bob 100 o’r boblogaeth (Baird et al, 2006). Mae’r ymchwil yn dangos bod cyfradd uchel o gyd-afiachedd rhwng anhwylderau niwroddatblygiadol (ND) e.e. anhwylderau ar y sbectrwm awtistig (ASD)/ diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd (ADHD), a hefyd anhwylderau iechyd meddwl eraill. Mae ymchwil yn awgrymu’r canlynol ar sail poblogaeth ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda:

• 1% ASD, 2-4 % ADHD
• 70% cyd-afiachedd ADHD/ASD
• 40% ASD anhwylder gorbryder
• 90% o garcharorion ag anhwylder meddyliol gan gynnwys ND
• 30% o gleifion mewnol ag anhwylderau bwyta ag ASD
• 40% camddefnyddio sylweddau arbenigol ND/li>

Mae’r galw presennol am y gwasanaeth diagnostig ASD wedi’i seilio ar batrwm atgyfeirio sy’n debyg o danamcangyfrif angen gwirioneddol y boblogaeth. Mae data lleol ar atgyfeiriadau at wasanaethau diagnostig ASD yn dangos y bu 265 o atgyfeiriadau yn y cyfnod o Ionawr 2013 i ddiwedd Tachwedd 2015. Fodd bynnag, ers Ebrill 2016, mae’r gwasanaeth wedi cael 99 o atgyfeiriadau.

Anghenion o ran gofal a chymorth yn y presennol a’r dyfodol

Ar draws y rhanbarth, mae nifer fawr o fecanweithiau’n bodoli i ymgysylltu â defnyddwyr a gofalwyr i gael eu persbectif ar y gofal a chymorth yr hoffent eu cael. Dyma rai enghreifftiau:

• Digwyddiadau ymgysylltu a hwyluswyd gan Bobl yn Gyntaf Sir Gaerfyrddin ym mis Hydref 2015 i lywio’r gwaith o ddatblygu Strategaethau Cydraddoldeb Cyngor Sir Gâr a Chyngor Sir Ceredigion, gan ganolbwyntio’n benodol ar anghenion pobl ag anabledd dysgu
• Ymgynghoriad i gynorthwyo â’r gwaith o ddatblygu Strategaeth Cyngor Sir Penfro i Bobl ag Anableddau Dysgu ym mis Mai 2016
• Deialog parhaus rhwng comisiynwyr, darparwyr a defnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr trwy grwpiau rhanddeiliaid lleol yn ardal pob cyngor.

Y ddarpariaeth gofal a chymorth bresennol

Mae amrywiaeth o wasanaethau gofal a chymorth yn bodoli ar draws y rhanbarth i gynorthwyo oedolion ag anabledd dysgu i fyw bywydau bodlon yn y gymuned. Er bod yr opsiynau penodol o ran gofal a chymorth yn amrywio ar draws y siroedd, mae’r ddarpariaeth bresennol yn cynnwys:

• Gwasanaethau cyffredinol Er enghraifft canolfannau hamdden, canolfannau cymunedol, llyfrgelloedd, cyfleoedd addysg i oedolion, er y cydnabyddir nad yw’r gwasanaethau hyn yn darparu mynediad cyfartal cyson eto i bobl ag anableddau dysgu
• Gwasanaethau ataliol Mae cyllid grant gan y cyngor yn cefnogi twf gwasanaethau cymunedol amgen sy’n cael eu cydgynhyrchu gydag aelodau o gymunedau gan alluogi pobl i adeiladu ar eu cryfderau ac adnoddau unigol eu hunain. Mae’r rhain yn cynnwys cynlluniau cymdogion da, clybiau cinio, mentrau cymunedol, gwasanaethau cymunedol/gwirfoddol
• Ymyriadau iechyd arbenigol Mae seiciatreg ymgynghorol, seicoleg, nyrsio cymunedol, therapi iaith a lleferydd, therapi galwedigaethol a ffisiotherapi yn darparu ymyriadau arbenigol i oedolion â diagnosis o anabledd dysgu, mewn lleoliadau cleifion mewnol a lleoliadau cymunedol
• Gwasanaeth Arbenigol Diagnostig Anhwylderau ar y Sbectrwm Awtistig a Chwnsela cyn / ar ôl diagnosis Mae’r gwasanaeth presennol yn cynnwys sesiynau dynodedig gan feddyg ymgynghorol locwm ac ymarferydd arbenigol
• Cyfleoedd Dydd Darparu cyswllt ac ysgogiad cymdeithasol, lleihau arwahanrwydd ac unigedd, cynnal a / neu adfer annibyniaeth, cynnig gweithgareddau sy’n darparu ysgogiad meddyliol a chorfforol, darparu gwasanaethau gofal, cynnig cymorth lefel isel i bobl sy’n wynebu risg
• Llwybrau i gyflogaeth Amrywiaeth o fentrau lleol gan gynnwys FRAME, Workways Plus, Ystad Stagbwll ac ESTEAM yn Sir Benfro a’r Tîm Cyfleoedd a ‘Camau’ yn Sir Gaerfyrddin. Hefyd mae rhaglenni cenedlaethol megis ‘Dewis Gwaith’, sy’n cael ei rhedeg gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, yn cynorthwyo’r rheiny sydd ag anableddau dysgu lefel is
• Darpariaeth seibiant Mae gwyliau byr / seibiant yn ymrwymiad allweddol gan gydnabod bod seibiannau cynlluniedig yn rhan hanfodol o’r gwaith o gynorthwyo teuluoedd
• Gwasanaethau a gomisiynir Trefniadau byw â chymorth a gomisiynir yn unigol sy’n galluogi pobl ag anableddau dysgu i fyw yn eu tenantiaethau eu hunain gyda chymorth ar wahanol lefelau, a gwasanaethau preswyl sy’n cynnwys darparu llety a gofal ar y safle, lle mae gofal ar gael 24 awr y dydd. Mae’r rhain yn cynnwys gwasanaeth rhanbarthol Rhannu Bywydau a reolir i’r rhanbarth gan Gyngor Sir Gâr, sy’n darparu llwybr i bobl fynd yn ôl i’w cymunedau ac sy’n enghraifft o ddewis heblaw gwasanaethau preswyl traddodiadol. Comisiynir gwasanaethau eiriolaeth ar draws y rhanbarth; a
• Thaliadau Uniongyrchol Mae’r rhain yn darparu ffordd arall i unigolion achub ar amrywiaeth o gyfleoedd trwy allu dewis pwy sy’n darparu’r gwasanaethau mae eu hangen arnynt

 

Mae’r gwaith o asesu a chynllunio gofal i bobl ag anabledd dysgu’n cael ei reoli trwy Dimau Anabledd Dysgu Cymunedol amlddisgyblaethol, sy’n bodoli ar draws y rhanbarth ac yn cael eu staffio gan weithwyr proffesiynol iechyd a gofal cymdeithasol. Mae’r timau hefyd yn cydweithio â Thimau Plant Anabl a Thimau Pontio, sy’n ymwneud o dro i dro o 14 oed ymlaen ac yn cynnal asesiad pan mae person ifanc sy’n cael gwasanaethau’n troi’n 17 oed. Mae Timau Pontio’n chwarae rhan allweddol wrth gynorthwyo â’r gwaith o drosglwyddo anghenion gofal rhwng y naill wasanaeth a’r llall, ac fel arfer rhwng gwasanaethau plant a gwasanaethau oedolion. Mae data a gedwir gan Uned Ddata Cymru’n dangos bod y ddibyniaeth ar ofal preswyl ym mhob un o’r tair sir yn uwch na chyfartaledd Cymru. Ar hyn o bryd mae Sir Benfro yn y trydydd safle, mae Ceredigion yn y chweched safle ac mae Sir Gaerfyrddin yn yr wythfed safle yng Nghymru o ran cyfran y bobl ag anabledd dysgu sy’n cael gofal a chymorth yn y ffordd hon.

Bylchau a meysydd i’w gwella

• Gwneud yn well o ran adnabod, diagnosio, a thrin a rheoli pobl ag anhwylderau niwroddatblygiadol yn cynnwys ASD ac ADHS
• Grymuso pobl ag anabledd dysgu i benderfynu pwy sy’n rhoi cymorth iddynt ac ar ba ffurf y bydd y cymorth hwnnw
• Cryfhau’r llwybrau’n ôl i gymunedau lleol drwy ddatblygu addysg leol, gwirfoddoli a chyfleoedd gwaith mewn cymunedau, a gwneud yr addasiadau angenrheidiol ar gyfer pobl ag anabledd dysgu
• Cynyddu argaeledd a mynediad at dai a llety lleol addas, priodol, i alluogi pobl ag anabledd dysgu i fyw mor annibynnol â phobl mewn lle o’u dewis nhw
• Datblygu prosesau comisiynu a chaffael cyson, integredig, wedi’u seilio ar egwyddorion cydgynhyrchu, sy’n cynnwys grwpiau a fforymau yn y gymuned, o dan arweiniad defnyddwyr, yn y gwaith o ddylunio a chyflenwi gwasanaethau
• Sicrhau bod hyd a lled pecynnau gofal presennol yn iawn i ddiwallu’r anghenion cyfredol, hwyluso datblygiad personol, cynyddu annibyniaeth a chyflenwi gwasanaethau cost-effeithiol sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau i ddefnyddwyr gwasanaethau
• Datblygu fframwaith perfformiad cyson, seiliedig ar ganlyniadau, ar gyfer cyflenwi gwasanaethau ar draws y rhanbarth, gan ddefnyddio data yn sail i gynllunio a chomisiynu yn y dyfodol