Iechyd Meddwl

Trosolwg a negeseuon allweddol

• Yn ôl y Sefydliad Iechyd Meddwl (2015), mewn unrhyw flwyddyn mae un o bob pedwar ohonom yn cael problem iechyd meddwl, ond nid yw tri chwarter y bobl sydd â phroblemau iechyd meddwl yn cael unrhyw driniaeth.
• Bydd angen cymorth ar lawer ohonom mewn perthynas â’n hiechyd meddwl drwy gydol ein hoes boed cymorth dwysedd isel ar gyfer anawsterau fel gorbryder / iselder lefel isel neu gymorth mwy hirdymor.
• Gall salwch meddwl ddatblygu o nifer o ffactorau gan gynnwys trawma cymdeithasol, defnyddio cyffuriau anghyfreithlon a rhagdueddiad genetig. Nid yw salwch meddwl yn gwahaniaethu rhwng pobl a gall effeithio ar unrhyw un, gan arwain at gyflyrau andwyol iawn yn aml.
• Mae ymyrraeth gynnar yn hanfodol a gall hyn fod ar ffurf darparu gwybodaeth neu atgyfeiriad at wasanaethau cymunedol neu drydydd sector. Gall derbyniadau i wasanaethau cleifion mewnol ddigwydd mewn sefyllfaoedd eithafol, lle na ellir trin yr unigolyn yn y gymuned a lle bo’n achosi perygl iddo ei hun a / neu i bobl eraill.
• Amcangyfrifwyd mai £7 biliwn y flwyddyn yw costau economaidd a chymdeithasol problemau iechyd meddwl yng Nghymru (Cyhlarova, 2010).
• Yn 2015-16, neilltuodd Llywodraeth Cymru £587 miliwn ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl ledled Cymru – mwy na’r £389 miliwn a neilltuwyd yn 2009-10. Yn gynharach eleni, cyhoeddodd y Llywodraeth y bydd gwerth £15 miliwn o gyllid newydd ar gael i wasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru bob blwyddyn.

Demograffeg a thueddiadau

• Mae 1 o bob 4 oedolyn yn profi problemau iechyd meddwl neu salwch meddwl ar ryw adeg yn ystod ei fywyd
• Bydd 1 o bob 6 ohonom yn profi symptomau ar unrhyw un adeg
• Bydd gan 2 o bob 100 o bobl salwch meddwl difrifol fel sgitsoffrenia neu an hwylder deubegynol ar unrhyw un adeg
• Bydd tua 50% o bobl â phroblemau iechyd meddwl parhaus yn arddangos symptomau erbyn eu bod yn 14 oed a bydd llawer ohonynt yn llawer iau na hynny
• Mae rhwng 1 o bob 10 ac 1 o bob 15 mam newydd yn profi iselder ôl-enedigol
• Mae gan 9 o bob 10 carcharor broblem iechyd meddwl y gellir gwneud diagnosis ohoni a/neu broblem camddefnyddio sylweddau
• Yng Nghymru mae nifer y bobl a gadwyd yn y ddalfa gan yr heddlu fel lle diogel o dan adran 136 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 wedi gostwng o 8,667 yn 2011-12 i 6,028 yn 2013-14. Yn 2014-15 gostyngodd y ffigur hwn ymhellach (Sefydliad Iechyd Meddwl, 2016)

Mae’r graff canlynol yn dangos canran y bobl yn y 3 sir 16 oed a hŷn sydd heb gael anhwylder iechyd meddwl cyffredin (2013-14) o gymharu â gorllewin Cymru a Chymru. Mae rhai amrywiadau bach o gymharu â chanran Cymru (74%).

Mae dementia ym mhobol ieuangach na 65 yn cael ei ddisgrifio fel dementia cynnar, neu ddementia oed gweithio. Mae wedi ei amcangyfrif bod 1 ym mhob 1000 person yng Nghymru gyda dementia cynnar. Mae’r ffigwr hwn fymryn yn uwch yn Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, a mymryn yn uwch eto yng Ngheredigion.

Gall symptomau dementia fod yn debyg beth bynnag fo oedran unigolyn, ond yn aml mae gan bobl iau anghenion gwahanol, ac felly mae angen rhywfaint o gymorth gwahanol arnynt. Mae ystod ehangach o glefydau sy’n achosi dementia dechrau cynnar ac mae person iau’n llawer iawn mwy tebygol o fod â math prinnach o ddementia. Fodd bynnag, nid yw pobl iau na 65 oed fel arfer â’r un cyflyrau meddygol hirdymor sy’n cyd-fodoli ag a geir ymysg pobl hŷn – er enghraifft clefydau’r galon a chylchrediad y gwaed. Fel arfer maent yn fwy ffit yn gorfforol ac mae’n bosibl mai dementia yw’r unig gyflwr difrifol mae person iau yn byw ag ef (Cymdeithas Clefyd Alzheimer, 2015). Mae’r siart ganlynol yn dangos niferoedd y bobl sydd â dementia dechrau cynnar yn Sir Benfro, Ceredigion, Sir Gaerfyrddin a Chymru.

Bylchau a meysydd i’w datblygu

Mae’r Rhaglen Gweddnewid Gwasanaethau Iechyd Meddwl wedi datblygu cydweledigaeth ar gyfer gwasanaeth iechyd meddwl modern:
 

• Gwella’r gwasanaethau atal ac ymyrraeth gynnar, darpariaeth amgen yn lle derbyn i’r ysbyty a mynediad at wasanaethau, yn enwedig i’r rhai sydd mewn argyfwng
• Datblygu dull o ddarparu gwasanaeth sy’n canolbwyntio ar ganlyniadau a ‘risg-galluogi’ fel bod modd bod yn hyblyg
• Gwella mynediad at gyngor a chymorth i ddefnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr, yn cynnwys hawliau lles ac ymwneud â gofal a thriniaeth
• Datblygu mynediad uniongyrchol 24 awr at ddarpariaeth amgen i’r rhai mewn argyfwng, os nad eu derbyn i’r ysbyty yw’r opsiwn gorau
• Gwella profiad defnyddwyr gwasanaethau a’r trefniadau cludo yng nghyswllt Ad136 o’r Ddeddf Iechyd Meddwl, i’r rhai sy’n cael eu cadw yn nalfa’r heddlu

• Datblygu gwasanaethau a rhwydweithiau cymunedol wedi’u cydgynhyrchu i helpu pobl i fagu hyder a sgiliau rwy ddefnyddio cymorth gan gymheiriaid a/neu fentora
• Datblygu gweithlu hyblyg ac ymatebol ar draws iechyd a gofal cymdeithasol er mwyn darparu modelau newydd o wasanaeth iechyd meddwl
• Mynd i’r afael â’r diffyg cysylltiadau trafnidiaeth mewn ardaloedd gwledig, sy’n ychwanegu at anhawster cyflenwi gwasanaethau hygyrch ac yn her o ran recriwtio