Iechyd meddwl

Mae ein hiechyd meddwl yn effeithio ar y ffordd yr ydym ni'n meddwl, yn teimlo ac yn gweithredu. Gall agwedd iach leihau dwyster a hyd afiechydon, tra gall iechyd meddwl gwael gael yr effaith i'r gwrthwyneb. Dangoswyd bod iselder a'i symptomau yn ffactorau risg mawr yn natblygiad clefyd coronaidd y galon a marwolaeth ar ôl cnawdnychiad myocardiaidd. Mae stigma ynghylch salwch meddwl yn gyffredin a gall gyfrannu at fod pobl o bosibl yn cuddio materion sy'n ymwneud â'u hiechyd meddwl yn hytrach na cheisio cymorth. Gellir lliniaru hyn drwy gynyddu gwybodaeth, addysg ac ymwybyddiaeth y cyhoedd.

Yn ôl Strategaeth Law yn Llaw at Iechyd Meddwl Llywodraeth Cymru

• Mae 1 o bob 4 oedolyn yn cael problemau neu salwch iechyd meddwl ar ryw adeg yn eu bywydau.
• Mae 1 o bob 6 oedolyn yn profi symptomau ar unrhyw un adeg.
• Mae gan 1 o bob 10 plentyn rhwng 5 ac 16 oed broblem iechyd meddwl, ac mae gan lawer mwy broblemau ymddygiad.
• Bydd tua 50% o'r bobl sy'n mynd ymlaen i gael problemau iechyd meddwl difrifol yn cael symptomau erbyn eu bod yn 14 oed, ac yn iau o lawer yn achos llawer ohonynt.

Mae cofrestr Fframwaith Ansawdd a Chanlyniadau Iechyd Meddwl Hywel Dda yn cofnodi tua 4,100 o gleifion yn 2019.

• Dengys data cyfredol fod 6,192 o fenywod, a 3,616 o ddynion, yng Ngheredigion ar hyn o bryd sydd ag anhwylderau meddwl cyffredin. Erbyn 2043, dengys amcanestyniadau y bydd lleihad bach, gyda 5,868 o fenywod, a 3,243 o ddynion, yn byw gydag anhwylderau meddwl cyffredin. Yn Sir Benfro, dengys data fod 10,425 o fenywod, a 6,276 o ddynion ag anhwylderau meddwl cyffredin. Dengys amcanestyniadau presennol am 2043 fân godiad, gyda 10,492 o fenywod, a 6,384 o ddynion ag anhwylderau meddwl cyffredin. Yn Sir Gâr, ar hyn o bryd mae 15,845 o fenywod, a 9,498 o ddynion, ag anhwylderau meddwl cyffredin. Dengys amcanestyniadau presennol fân godiad erbyn 2043, a disgwylir y bydd 16,378 o fenywod, a 9,544 o ddynion ag anhwylderau meddwl cyffredin.
• Dengys data fod 375 o fenywod a 1,058 o ddynion ag anhwylder personoliaeth gwrthgymdeithasol yng Ngheredigion. Dengys amcanestyniadau leihad yn y niferoedd hyn erbyn 2043, gyda 342 o fenywod a 933 o ddynion ag anhwylder personoliaeth gwrthgymdeithasol. Yn Sir Benfro, dengys data fod 571 o fenywod a 1,676 o ddynion ag anhwylder personoliaeth gwrthgymdeithasol, gydag amcanestyniadau’n dangos y bydd hyn yn lleihau erbyn 2043 i 533 o fenywod a 1,606 o ddynion. Yn Sir Gâr, mae 907 o fenywod a 2,551 o ddynion ag anhwylder personoliaeth gwrthgymdeithasol, dengys amcanestyniadau y bydd hyn yn lleihau erbyn 2043 i 887 o fenywod a 2,487 o ddynion.
• Dengys data fod 496 o fenywod a 558 o ddynion 16 oed a throsodd sydd ag anhwylder deubegynol yng Ngheredigion. Erbyn 2043 dengys data y bydd hyn yn lleihau i 451 o fenywod, a 490 o ddynion. Yn Sir Benfro, mae 779 o fenywod, ac 898 o ddynion ag anhwylder deubegynol. Erbyn 2043, dengys data y gallai’r niferoedd hyn leihau ychydig, i 731 o fenywod, ac 871 o ddynion. Yn Sir Gâr, mae 1,224 o fenywod, a 1,372 o ddynion ag anhwylder deubegynol. Dengys amcanestyniadau niferoedd tebyg erbyn 2043, gyda 1,202 o fenywod, a 1,347 o ddynion ag anhwylder deubegynol. Ar draws rhanbarth Gorllewin Cymru, mae anhwylder deubegynol yn effeithio’n fwy ar ddynion na menywod, ac eithrio yn y categorïau oedran 16-24 a 65-74.
• Dengys data fod 643 o fenywod a 448 o ddynion yng Ngheredigion ar hyn o bryd ag anhwylder personoliaeth ffiniol. Dengys amcanestyniadau hyd 2043 fod mân leihad yn cael ei ddisgwyl, i 602 o fenywod, a 414 o ddynion. Yn Sir Benfro, dengys data fod 898 o fenywod a 602 o ddynion ag anhwylder personoliaeth ffiniol ar hyn o bryd. Dengys amcanestyniadau 2043 fân leihad yn y ffigurau hyn, i 839 o fenywod a 600 o ddynion. Yn Sir Gâr, ar hyn o bryd mae 1,422 o fenywod, a 963 o ddynion, ag anhwylder personoliaeth ffiniol. Dengys amcanestyniadau presennol fân newid, i 1,402 o fenywod a 944 o ddynion erbyn 2043. Ar draws rhanbarth Gorllewin Cymru, dengys y data fod yr anhwylder yn fwyaf cyffredin ymlith pobl 16-34 oed.
• Dengys data fod 169 o fenywod, a 113 o ddynion ag anhwylderau seicotig yng Ngheredigion ar hyn o bryd. Erbyn 2043, dengys amcanestyniadau presennol leihad bach yn y niferoedd hyn, i 154 o fenywod, a 94 o ddynion. Yn Sir Benfro, mae 297 o fenywod, a 205 o ddynion, ag anhwylderau seicotig. Dengys amcanestyniadau ychydig iawn o newid erbyn 2043, gyda 291 o fenywod, a 200 o ddynion, ag anhwylderau seicotig. Yn Sir Gâr ar hyn o bryd, mae 458 o fenywod a 304 o ddynion ag anhwylderau seicotig. Dengys amcanestyniadau ychydig iawn o newid, a disgwylir y bydd 461 o fenywod, a 306 o ddynion, ag anhwylderau seicotig yn 2043.
• Mae 3,785 o bobl ar gofrestr iechyd meddwl y Fframwaith Ansawdd a Chanlyniadau yn rhanbarth Gorllewin Cymru.

I ddarparu asesiad o lefel ac ystod y gwasanaethau iechyd meddwl presennol, pennu digonolrwydd y gwasanaethau hyn, a nodi anghenion gofal a chymorth yn y dyfodol a meysydd i'w gwella, cynhaliwyd sesiynau ymgysylltu rhithwir gyda darparwyr gwasanaeth a defnyddwyr gwasanaeth o Gweithredu Gorllewin Cymru dros Iechyd Meddwl (WWAMH) a Mind.

Er 2010 ac ers i Fesur Iechyd Meddwl (Cymru) gael ei gyflwyno, mae'r rhan fwyaf o achosion iechyd meddwl yn cael eu trin ar lefel gofal sylfaenol. Y bwriad yw hyrwyddo ymyrraeth gynnar a lleihau'r tebygolrwydd y bydd eu cyflwr yn gwaethygu a bod angen gwasanaethau iechyd meddwl eilaidd pellach.

Gwasanaethau cymorth presennol

Mae anghenion gofal, gwasanaethau a chymorth ar gyfer pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl yng Ngorllewin Cymru yn cael eu cydgysylltu gan Wasanaethau Cymorth Iechyd Meddwl Sylfaenol Lleol (LPMHSS) a Thimau Iechyd Meddwl Cymunedol (TIMC).

Gwasanaethau Cymorth Iechyd Meddwl Sylfaenol Lleol (LPMHSS) a Thimau Iechyd Meddwl Cymunedol (TIMC).

Bwriad cyflwyno Gwasanaethau Cymorth Iechyd Meddwl Sylfaenol Lleol (LPMHSS) oedd cynyddu faint o wasanaethau iechyd meddwl ar lefel gofal sylfaenol sydd ar gael a'r defnydd ohonynt, yn ogystal â gwella integreiddio gwasanaethau, a gweithio gyda meddygon teulu a staff practis i ddarparu cymorth a hyfforddiant.

Partneriaeth rhwng Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda a’r Gwasanaethau Cymdeithasol yw Timau Iechyd Meddwl Cymunedol (TIMC) sy'n darparu man cyfeirio ar gyfer y sawl sydd angen mynediad at wasanaethau iechyd meddwl eilaidd. Mae gan Dimau Iechyd Meddwl Cymunedol ddyletswydd i asesu unrhyw un sy'n dioddef problemau iechyd meddwl sy'n effeithio ar eu gallu i fyw eu bywydau.

Y Trydydd Sector

Mae'r bwrdd iechyd ac awdurdodau lleol yn parhau i gomisiynu amrywiaeth o sefydliadau trydydd sector i gefnogi pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl megis gwasanaethau eiriolaeth, gwybodaeth a chyngor, gweithgareddau, ffyrdd iach o fyw ac amrywiaeth o wasanaethau cymorth sy'n gysylltiedig â thenantiaeth a llety â chymorth.

Elusen iechyd meddwl yng Ngorllewin Cymru yw Mind. Mae Mind yn rhoi cyngor a chymorth i rymuso unrhyw un sy'n cael problem o ran eu hiechyd meddwl. Mae'r elusen hefyd yn ymgyrchu dros wella gwasanaethau, codi ymwybyddiaeth a hyrwyddo dealltwriaeth. Gwasanaethau Mind sy'n gweithredu yng Ngorllewin Cymru yw Mind Sir Benfro, Mind Sir Gaerfyrddin a Mind Aberystwyth.

Mae sefydliadau trydydd sector eraill sy’n gweithredu yng Ngorllewin Cymru yn cynnwys Hafal, sy’n gweithio gydag unigolion sy’n gwella o broblemau iechyd meddwl, ac sy'n rhoi pwyslais arbennig ar y rhai ag afiechyd meddwl difrifol. Un arall yw FRAME, sy’n rhoi cyfle i tua 80 o bobl yr wythnos ymarfer a hyfforddi sgiliau newydd.

Mae Gweithredu Gorllewin Cymru dros Iechyd Meddwl (WWAMH) yn sefydliad datblygu iechyd meddwl yng Ngorllewin Cymru. Mae’r sefydliad yn darparu ystod o wasanaethau i grwpiau gwirfoddol, gofalwyr ac unigolion sydd angen cymorth ynghylch iechyd meddwl yn rhanbarth Gorllewin Cymru ac mae’n ceisio gwella’r gwasanaethau a’r cyfleoedd sydd ar gael i bobl sydd â phroblemau iechyd meddwl, eu teuluoedd a’u gofalwyr.

Noddfa Min Nos

Mae Noddfa Mis Nos yn rhan o'r gwasanaeth y mae Mind yn ei ddarparu. Mae'r gwasanaeth hwn wedi'i ffurfio i gynnig cymorth i'r rheiny y mae eu hiechyd meddwl mewn perygl o ddirywio y tu allan i oriau swyddfa arferol. Ar hyn o bryd yng Ngorllewin Cymru, mae gwasanaethau Noddfa Min Nos yn Llanelli a Hwlffordd ac mae cynlluniau i gyflwyno'r drydedd Noddfa Min Nos yng Ngheredigion cyn hir. Bydd hyn yn golygu y bydd Noddfa Min Nos ym mhob un o'r tri awdurdod lleol erbyn mis Rhagfyr

Dyma rai o'r materion allweddol a nodwyd yn ystod y broses ymgynghori:

• Mae angen gwella'r gwasanaethau dilynol i addysgu a chefnogi pobl sydd â chyflyrau gydol oes ar ôl iddynt gael eu rhyddhau o wasanaeth; gallai hyn helpu pobl i hunanreoli eu cyflwr yn well fel nad oes angen iddynt ddychwelyd yn y dyfodol
• Mae angen mwy o gydnabyddiaeth ac ymwybyddiaeth o ddiagnosis deuol a niwroamrywiaeth, gyda nifer cynyddol o bobl yn cael diagnosis ar y sbectrwm awtistiaeth
• Er bod cynnydd wedi'i wneud ers 2017 wrth ddarparu gwasanaeth 24/7, mae dal angen gwaith pellach i gyflawni hyn. Mae noddfa min nos wedi'i sefydlu ym mhob un o'r tair sir er mwyn rhoi cymorth i bobl y tu allan i oriau, ond nid yw'r rhain yn cynnig cymorth bob awr o'r dydd ac nid ydynt bob amser yn hygyrch i bobl mewn ardaloedd gwledig
• Mae angen adolygu'r gwasanaethau hyn er mwyn sicrhau bod gwasanaeth 24 awr yn darparu cymorth mewn ymateb i'r angen, yn y ffordd fwyaf priodol, clyfar a chost-effeithiol. Er enghraifft, blaenoriaethu'r gwasanaeth fel hafan ddiogel y tu allan i oriau, gyda chymorth therapiwtig ar gael yno yn ystod y dydd
• Mae llety dros nos sy'n gysylltiedig â'r noddfeydd yn cael ei danddefnyddio ar hyn o bryd, a allai awgrymu bod y trothwy ar gyfer derbyn wedi'i osod yn rhy uchel
• Er bod rhai gwelliannau wedi'u gwneud gyda golwg ar reoli argyfwng ac ymyrraeth, mae angen rhoi ystyriaeth bellach i ddewisiadau amgen effeithiol yn hytrach na mynd i'r ysbyty mewn ymateb i argyfwng, yn lle bod yr uned damweiniau ac achosion brys yn opsiwn diofyn mewn sefyllfaoedd lle ystyrir bod pobl yn "rhy anodd i ddelio â nhw”
• Mae angen gwella mynediad ac atgyfeiriadau at Dimau Iechyd Meddwl Cymunedol
• Mae angen gwella'r prosesau asesu i osgoi sefyllfaoedd lle caiff pobl eu rhyddhau'n rhy gynnar heb y cymorth priodol ar ôl eu rhyddhau, dim ond iddynt wedyn gael eu derbyn yn ôl