Pobl Hŷn

Trosolwg a Negeseuon Allweddol

Mae cyfran uwch o bobl hŷn yng ngorllewin Cymru na chyfartaledd Cymru gyfan. Rhagwelir y bydd y gyfran uchel hon yn cynyddu’n sylweddol yn y blynyddoedd i ddod wrth i’r disgwyliad oes cyfartalog yn y rhanbarth ddilyn y duedd genedlaethol ar i fyny (Y Swyddfa Ystadegau Gwladol, 2011).

Yn ddiau bydd y newid ym mhroffil y boblogaeth yn cael effaith ar iechyd, gan fod pobl hŷn yn fwy tebygol yn ystadegol o fod â chyflwr iechyd sy’n cyfyngu ar fywyd (Y Swyddfa Ystadegau Gwladol, 2011). Bydd y newidiadau hyn yn cael effaith sylweddol ar y gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol a ddarperir, gan fod y galw am wasanaethau ysbyty a gwasanaethau cymunedol oddi wrth bobl 75 oed a hŷn at ei gilydd fwy na theirgwaith y galw oddi wrth bobl rhwng 30 a 40 (Parliamentary Select Committee on Public Service and Demographic Change, 2013).

Mae nifer o ‘ffactorau cyflymu’ yn ychwanegu at her darparu gwasanaethau effeithiol i bobl hŷn yng ngorllewin Cymru, o ardaloedd bach o amddifadedd sylweddol i ardaloedd mawr gwledig a nifer fawr o bobl hŷn yn ymfudo i rai ardaloedd. (Henry, 2012).

Yn 2013-14 gwariwyd £91 miliwn ar amcangyfrif yng ngorllewin Cymru ar wasanaethau yn benodol i bobl hŷn gan gynnwys Haen 1 – Gwasanaethau Cymunedol, Cyffredinol ac Ataliol, Haen 2 – Ymyrraeth Gynnar ac Ailalluogi a Haen 3 – Gwasanaethau Arbenigol a Hirdymor. Ar draws y Deyrnas Unedig disgwylir i wariant cyhoeddus sy’n gysylltiedig â phobl hŷn godi o 20.1% o’r Cynnyrch Domestig Gros yn 2007-08 i 26.7% yn 2057. (Pwyllgor Cydweithredol Canolbarth a Gorllewin Cymru, 2015).

Demograffeg a Thueddiadau

Mae niferoedd cynyddol o bobl hŷn ar draws Sir Gaerfyrddin, Ceredigion a Sir Benfro. Mae’r amcanestyniadau cyfredol yn awgrymu y bydd cyfanswm y boblogaeth dros 65 oed sy’n byw yng ngorllewin Cymru yn codi 34% yn Sir Benfro, 31% yn Sir Gaerfyrddin a 27% yng Ngheredigion erbyn 2039.

Demograffeg a Thueddiadau

Dros yr un cyfnod, disgwylir gostyngiad amlwg ym maint y boblogaeth oedran gweithio. Erbyn 2033, bydd cyfran y boblogaeth rhwng 0 a 14 oed yng ngorllewin Cymru yn gostwng i 15%, a bydd canran y rhai rhwng 15 a 24 oed hefyd yn gostwng i 11%. Mae canran uwch o’r boblogaeth yn bobl hŷn yn y rhanbarth hwn ar hyn o bryd, gyda 21.3% yn 65 oed neu’n hŷn, o gymharu â ffigur Cymru gyfan sef 18.6%. Mae hyn yn codi cwestiynau ynghylch y gallu a’r adnoddau i ofalu a chynorthwyo pobl yn y grŵp oedran hŷn.

Gyda rhannau mawr o Sir Gaerfyrddin, Ceredigion a Sir Benfro’n wledig ac yn arfordirol, mae’r rhanbarth yn denu niferoedd uchel o fewnfudwyr dros 65 oed. Mae bron 22% o boblogaeth Cymru bellach yn bobl o rannau eraill o’r Deyrnas Unedig, gyda’r mwyafrif llethol yn ymddeol i fyw yno o Loegr (Bingham, 2014). Yn Sir Benfro y ceir y niferoedd mwyaf, gyda chyfradd mudo o 31%, ac 87% o’r rheiny dros 65 oed. Ceredigion sydd a'r ganran fwyaf o breswylwyr ag ail gartref yn y Deyrnas Unedig gyfan. Er y gellir esbonio hyn yn rhannol gan y boblogaeth fawr o fyfyrwyr, mae data’r cyfrifiad yn dangos bod gan 325 o bobl dros 65 oed yng Ngheredigion ail gyfeiriad y tu allan i’r sir. O’r un pwys, mae data’n dangos bod gan 1,182 o bensiynwyr ail gartrefi yng Ngheredigion: nid yw’r unigolion hyn wedi symud yn barhaol i’r ardal ond maent yn treulio cryn dipyn o’u hamser yno, ac efallai’n defnyddio gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn ystod y cyfnodau hynny.

Demograffeg a Thueddiadau

Mae gan oedolion hŷn yn ardal gorllewin Cymru anghenion fwyfwy cymhleth. Mae perygl datblygu dementia’n dyblu pob 5 mlynedd ar ôl 65 oed, gydag amcangyfrifon bod dementia’n effeithio ar 1 mewn 14 o bobl dros 65 oed ac 1 mewn 6 o bobl dros 80 oed. Mae amcanestyniadau diweddar yn dangos cynnydd cyflym yn nifer yr achosion o ddementia ar draws ardaloedd yr holl awdurdodau lleol, gyda rhai o’r ardaloedd mwy gwledig, gan gynnwys gogledd Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, yn gweld y cynnydd mwyaf sef hyd at 44% erbyn 2035.

Anghenion o ran gofal a chymorth yn y presennol a’r dyfodol

Mae’r holl bartneriaid yn y rhanbarth yn symud tuag at fodel cyson o ofal i bobl hŷn, yn seiliedig ar egwyddorion llesiant ac atal sydd wedi’u crisialu yn y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant, ac sy’n cael ei lywio’n lleol gan gynlluniau a strategaethau amrywiol gan gynnwys cynlluniau Heneiddio’n Dda, Cynllun Tymor Canolig Integredig y Bwrdd Iechyd, ‘Gweledigaeth Cyngor Sir Gâr ar gyfer Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy i Bobl Hŷn 2015-25’ a’r Datganiad o Fwriad rhanbarthol ar gyfer Integreiddio Gwasanaethau i Bobl Hŷn ag Anghenion Cymhleth yng Ngorllewin Cymru (2014).

Mae manylion y ddarpariaeth yn amrywio ar draws y rhanbarth, ond ceir tair lefel o wasanaeth ym mhob sir a gellir eu disgrifio fel ‘cynigion’ i’r unigolion, yn ôl eu hangen a’u hamgylchiadau, fel a ganlyn:

• Cynnig 1: Cymorth i helpu eich hun
• Cynnig 2: Cymorth pan fydd ei angen arnoch
• Cynnig 3: Cymorth parhaus

Bylchau a Meysydd i’w Gwella

Mae angen datblygiadau pellach mewn nifer o feysydd er mwyn mynd i’r afael yn llawn â gofynion y Ddeddf, gan gynnwys canlyniadau llesiant i bobl hŷn ac uchelgeisiau’r strategaethau presennol:
 

• Datblygu mynediad priodol at ystod o wybodaeth, cyngor a chymorth yn cynnwys Dewis a gwasanaethau eiriolaeth perthnasol i anghenion iechyd a gofal cymdeithasol ar bob cyfnod o fywyd
• Gwella gofal rhagflaenol ar draws iechyd, gofal cymdeithasol a sectorau eraill fel nad yw anghenion yn dwysáu
• Lleihau’r ddibyniaeth ar ofal preswyl a gofal nyrsio o blaid gwasanaethau ataliol a lles ar lefel is
• Datblygu gwasanaethau seiliedig yn y gymuned, dan arweiniad defnyddwyr, wedi’u cydgynhyrchu, sy’n atal ynysu; hyrwyddo cysylltiadau o fewn y gymuned, lles a chryfder a helpu pobl i barhau i fod yn annibynnol yn hirach yn eu cymunedau eu hunain

• Gwella’r prosesau asesu a chynllunio gofal i sicrhau bod pobl hŷn a’u gofalwyr yn cael eu cynnwys yn y penderfyniadau a wneir amdanynt, yn cynnwys cynllunio rhyddhau
• Sicrhau bod pobl hŷn a’u teuluoedd yn gallu cyrchu at wasanaethau drwy’u dewis iaith a bod y cynnig drwy gyfrwng y Gymraeg ar gael
• Sicrhau modd cyson, integredig o ymdrin ag eiddilwch ar draws y rhanbarth sy’n cydweddu â’r strategaethau a’r llwybr rhanbarthol ar eiddilwch a dementia
• Datblygu prosesau comisiynu a chaffael cyson, integredig, wedi’u seilio ar egwyddorion cydgynhyrchu, sy’n cynnwys grwpiau a fforymau pobl hŷn yn y gymuned, o dan arweiniad defnyddwyr, yn y gwaith o ddylunio a chyflenwi gwasanaethau

• Gwella a safoni’r lefelau teleiechyd a theleofal ar draws y rhanbarth
• Mynd i’r afael â’r diffyg cysylltiadau trafnidiaeth mewn ardaloedd gwledig iawn, sy’n ychwanegu at anhawster cyflenwi gwasanaethau hygyrch ac yn her o ran recriwtio
• Datblygu dull integredig o sicrhau ansawdd a monitro contractau cartrefi gofal er mwyn canfod a mynd i’r afael â phryderon sy’n dod i’r amlwg ac atal lleoliadau rhag chwalu