Trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol

Mae Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yn broblem iechyd cyhoeddus fawr, yn fater cyfiawnder troseddol, ac yn torri hawliau dynol. Mae'n achosi niwed i unigolion a theuluoedd, ac mae ei effaith i'w theimlo ar draws cymunedau, cymdeithasau ac economïau cyfan a gall effeithio ar ddioddefwyr mewn sawl ffordd. Er enghraifft, gall trais rhywiol arwain at lu o ganlyniadau iechyd gan gynnwys niwed corfforol, atgenhedlol a seicolegol.

Mae Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, ynghyd â'r canllawiau statudol ar gomisiynu, yn pennu'r amodau a'r disgwyliadau ar gyfer datblygiadau gwasanaeth yng Nghymru, gyda chynnydd yn cael ei adrodd yn flynyddol.

Mae trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn cynnwys cam-drin domestig, trais rhywiol, priodas dan orfod, anffurfio organau cenhedlu benywod, ‘trais ar sail anrhydedd’, cam-fanteisio rhywiol, masnachu a cham-drin plant yn rhywiol. Gall ddigwydd mewn unrhyw berthynas ni waeth pa bynnag oedran, ethnigrwydd, rhywedd, rhywioldeb, anabledd, incwm, lleoliad neu ffordd o fyw. (Llywodraeth Cymru, 2016).

• Dengys data fod 376 o droseddau camdriniaeth ddomestig y flwyddyn yn Sir Benfro (225 tuag at fenywod, 151 tuag at wrywod), 248 yng Ngheredigion (187 tuag at fenywod, 61 tuag at wrywod), a 45 yn Sir Gâr (35 tuag at fenywod, 10 tuag at wrywod).
• Dengys data fod 289 o droseddau camdriniaeth seicolegol yng Ngheredigion (203 tuag at fenywod, 86 tuag at wrywod), 260 yn Sir Gâr (163 tuag at fenywod, 97 tuag at wrywod), a 238 yn Sir Benfro (160 tuag at fenywod, 78 tuag at wrywod).
• Dengys data fod 218 o achosion camdriniaeth ariannol yn Sir Gâr (131 tuag at fenywod, 87 tuag at wrywod), 171 yng Ngheredigion (99 tuag at fenywod, 72 tuag at wrywod), a 107 yn Sir Benfro (70 tuag at fenywod, 37 tuag at wrywod).
• Dengys data fod 361 o achosion esgeulustod tuag at oedolion yn Sir Gâr (249 tuag at bobl 65 oed a throsodd, 112 tuag at oedolion 18-64), 283 yng Ngheredigion (192 tuag at bobl 65 oed a throsodd, 91 tuag at oedolion 18-64), a 194 yn Sir Benfro, (150 tuag at bobl 65 oed a throsodd, 44 tuag at oedolion 18-64).
• Dengys data fod 327 o achosion camdriniaeth gorfforol yn Sir Gâr (204 tuag at fenywod, 123 tuag at wrywod), 260 yng Ngheredigion (165 tuag at fenywod, 95 tuag at wrywod), a 126 yn Sir Benfro (75 tuag at fenywod, 51 tuag at wrywod).
• Dengys data fod dwy drosedd honedig o gamdriniaeth hiliol tuag at oedolion wedi’u hadrodd yn Sir Gâr, ac un yng Ngheredigion a Sir Benfro.

• Mae diffyg dealltwriaeth ymysg gweithwyr proffesiynol ynghylch natur, effeithiau a chanlyniadau hirdymor Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol sy’n arwain at lai o hyder mewn cysylltiadau proffesiynol.
• Cydnabyddiaeth a phryder mewn perthynas â rôl ataliol a bugeiliol addysg wrth ddelio â materion sy'n ymwneud â Thrais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol.
• Diffyg cysondeb ac argaeledd ymyriadau diogel ar draws y rhanbarth sydd wedi eu hanelu at sicrhau bod cyflawnwyr yn atebol a darparu cyfleoedd i newid ymddygiadau.
• Y diffyg darpariaeth arbenigol i blant a phobl ifanc sy'n profi Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol.
• Yr her barhaus o flaenoriaethu a darparu ymyrraeth gynnar ac ataliaeth.
• Anghysondeb o ran arferion comisiynu a chynaliadwyedd cyllido.
• Cymhlethdod llwybrau atgyfeirio presennol sy’n achosi dryswch, “gorlwytho” ymateb a dyblygu gwasanaethau.
• Diffyg ymagweddau cydlynol tuag at ddarpariaeth gwasanaethau a’r angen am lwybrau atgyfeirio integredig i wasanaethau.
• Diffyg ymwybyddiaeth ymysg unigolion sy’n dioddef Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol, eu ffrindiau, eu teuluoedd a gweithwyr proffesiynol ynghylch pa wasanaethau sydd ar gael a sut mae cael mynediad i wybodaeth a chymorth.
• Anghysondeb argaeledd gwasanaethau ar draws y rhanbarth sy’n arwain at ddarpariaeth “loteri cod post.”
• Diffyg ymagweddau “teulu cyfan” ar draws y rhanbarth.
• Rôl hanfodol arweinyddiaeth ac atebolrwydd am Drais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol ar draws y rhanbarth.
• Cydnabod bod yr hyn sy’n ymddangos fel safbwyntiau croes yn aml yn deillio o bartïon sydd ag amrywiaeth o rolau yn gweld pethau drwy lygaid gwahanol; angen i ddefnyddio a rheoli'r 'gwahaniaethau’ hyn er mwyn gweithio’n greadigol a chydweithredol ar draws y sector mewn modd sy’n canolbwyntio ar atebion er mwyn diwallu anghenion unigolion a theuluoedd yn y ffordd orau bosibl.
• Yr angen i gynnal partneriaethau cydradd a pharchus gyda phobl broffesiynol sydd yn arbenigwyr yn eu maes, yn benodol asiantaethau yn y trydydd sector sydd â chyfoeth o wybodaeth arbenigol, arbenigedd strategol a sgiliau gweithredol.
• Gwerth cynnwys partneriaid yn ystod camau cynnar a gweithio mewn partneriaeth â darparwyr gwasanaeth er mwyn cydgynhyrchu’r ymagwedd ranbarthol tuag at fynd i’r afael â bylchau yn y ddarpariaeth, osgoi dyblygu a gwneud y mwyaf o adnoddau.

Datblygu fframwaith canlyniadau integredig y cytunir arno gan yr holl gomisiynwyr er mwyn sicrhau adrodd cyson, ystyrlon a chymharol.

• Mabwysiadu modelau comisiynu sy’n caniatáu hyblygrwydd a datblygiad er mwyn diwallu anghenion newidiol yn hytrach na chyllido rhagnodol sy’n cyfyngu ar greadigrwydd / arloesedd ac sy’n arwain at wasanaethau sy’n gyfyngedig o ran y gwasanaethau y gallant eu darparu.
• Darparu sefydlogrwydd yn y sector o ran cyfnod y contract(au) a chyllid drwy gydol y contract(au) ar gyfer gwasanaethau Cam-drin Domestig, Trais Rhywiol a Thrais yn erbyn Menywod.
• Datblygu model gwasanaethau sydd â meini prawf cymhwysedd sy’n gysylltiedig â chael mynediad i wasanaethau yn seiliedig ar yr angen am fynediad yn unig, yn hytrach na lefel risg, cymhlethdod neu argaeledd gwasanaethau.

Dyma'r bylchau a'r meysydd y mae angen eu gwella:

• Mabwysiadu modelau comisiynu sy’n caniatáu hyblygrwydd a datblygiad er mwyn diwallu anghenion newidiol yn hytrach na chyllido rhagnodol sy’n cyfyngu ar greadigrwydd / arloesedd ac sy’n arwain at wasanaethau sy’n gyfyngedig o ran y gwasanaethau y gallant eu darparu.
• Datblygu model gwasanaethau sydd â meini prawf cymhwysedd sy’n gysylltiedig â chael mynediad i wasanaethau yn seiliedig ar yr angen am fynediad yn unig, yn hytrach na lefel risg, cymhlethdod neu argaeledd gwasanaethau.
• Cynnwys goroeswyr fel rhan annatod o’r broses gomisiynu.
• Yr angen am fwy o gydweithredu rhanbarthol ar draws y sector cyhoeddus a’r trydydd sector er mwyn canfod a diogelu adnoddau ychwanegol.
• Cydnabod yr amrywiaeth o gymunedau ledled Canolbarth a Gorllewin Cymru a phwysigrwydd cydraddoldeb ac amrywiaeth fel elfennau annatod wrth gomisiynu gwasanaethau.
• Cydnabod heriau natur wledig wrth gomisiynu gwasanaethau - cydnabyddiaeth o wir gost darparu gwasanaethau mewn ardaloedd gwledig.
• Yr angen am fuddsoddiad teg o adnoddau ar draws y rhanbarth.

Yn ystod y pandemig COVID-19 yn 2020-2021, awgryma llenyddiaeth sydd wedi dod i'r amlwg yn gyflym fod cyfyngiadau iechyd cyhoeddus COVID-19, gan gynnwys y rheoliadau cyfnod clo, gwarchod a chadw pellter cymdeithasol wedi effeithio ar lefelau VAWDASV (Snowdon et al., 2020). Er bod y darlun llawn o sut mae'r pandemig wedi effeithio ar VAWDASV yn dal i ddod i'r amlwg yn llawn, mae'n ymddangos yn debygol y gallai graddfa a natur VAWDASV fod wedi gwaethygu, gyda chynnydd mewn cysylltiadau â llinell gymorth Asesiad Systematig [1] o'r Dystiolaeth VAWDASV Uned Atal Trais Cymru ar gyfer pob math o VAWDASV a mwy o adroddiadau i'r gwasanaethau brys mewn rhai ardaloedd mewn perthynas â cham-drin domestig (Hohl a Johnson, 2020)

Mae galwadau i linellau cymorth wedi cynyddu bum gwaith mewn rhai gwledydd wrth i gyfraddau IPV a gofnodwyd gynyddu o ganlyniad i'r pandemig COVID-19. Cyfeirir at hyn fel y pandemig cysgodol, gan fod COVID-19 yn parhau i roi straen ar wasanaethau iechyd, a bod trais yn cael ei waethygu yn y cartref, mae gwasanaethau hanfodol fel llochesi trais domestig a llinellau cymorth wedi cyrraedd eu capasiti (Cenhedloedd Unedig, 2021)

Mae llawer o strategaethau atal a rhaglenni wedi'u gohirio neu eu gorfodi i addasu yn ystod y pandemig oherwydd cyfyngiadau ar symudiad, rhyngweithio wyneb yn wyneb a digwyddiadau cyhoeddus. Fodd bynnag, o ystyried y nifer cynyddol o adroddiadau am VAWDASV yn ystod yr argyfwng COVID-19, mae'n bwysicach nag erioed i hyrwyddo atal drwy drawsnewid normau, agweddau ac ystrydebau sy'n derbyn ac yn normaleiddio trais. Hefyd, er bod dulliau traddodiadol o atal, megis rhyngweithiadau wyneb yn wyneb yn gyfyngedig, mae cyfleoedd newydd wedi dod i'r amlwg, mae sawl math o gyfryngau, cyfathrebiadau ar-lein a nifer mawr o raglenni ysgogiadau cymunedol yn cynnwys darparu gweithgareddau'n rhithwir (Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, 2020). Mae nifer o ymyriadau sydd wedi'u cynnwys yn yr adroddiad hwn yn defnyddio llwyfannau ar-lein (Real Consent ac offer sgrinio mHealth), ac efallai bod yr ymyriadau hyn yn arbennig o berthnasol pan allai rhyngweithio wyneb yn wyneb fod yn gyfyngedig.

Mae COVID-19 wedi amlygu VAWDASV ymhellach fel argyfwng byd-eang sydd angen gweithredu ar frys. Mae'r pandemig wedi amlygu methiant ymdrechion i atal ac ymateb i drais ond hefyd natur hynod sefydledig a systemig VAWDASV.

Wrth i'r pandemig barhau, mae straen economaidd a chymdeithasol cynyddol yn cael effaith ar bawb, ond yn enwedig menywod, sydd yn aml yn ysgwyddo baich ychwanegol cyfrifoldebau gofalu, yn fwy tebygol o fod mewn cyflogaeth ansicr, yn ogystal â bod mewn mwy o berygl o erledigaeth drwy drais yn y cartref. Ar yr un pryd, mae mesurau cyfyngu ar symud ac ynysu cymdeithasol yn golygu bod menywod yn fwy agored i niwed a thrais ac ers cyflwyno mesurau cyfnod clo, mae mynediad cyfyngedig at wasanaethau cymorth, ffrindiau a theulu yn lleihau mynediad goroeswyr at gymorth gan gynyddu'r risg o niwed (Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, 2020).